Paisaxe con figura

(21º da serie "Épica apócrifa")

Traballara moito toda a vida. Sempre o mesmo. O ciclo estacional da labranza ano tras ano. Recomezar o rematado unha e outra vez. Agora de vello déralle por pensar niso, e só atopaba unha cousa da que sentirse orgulloso (alén de criar os fillos, e darlles uns estudios que os levaran a un irreversible afastamento da terra): era o horto. Pasaba horas ó pé da porta, sentado debaixo do mazairo grande, mirando para o horto que se estendía desde a carballeira ata os prados, en suave encosta despois do desmonte e as obras que tanto traballo lle deran. Cando casara aquilo era a parte de abaixo da carballeira, un bo anaco de terreo baldío que non daba outra cousa que uns caxigos cativos e unhas xestas mesturadas, e pensou en facer alí o horto. Cortou as árbores, arrancou as raíces, afondou por arriba o terreo máis de dous metros, para nivelar un pouco, e fixo en pedra un muro de contención. Logo achairou a terra, e puxo un valado de chantos por onde linda cos prados, para tornar as vacas. Moita obra, e quitadas algunhas rogas que lle votaran os veciños, todo feito coas súas mans, cun sacho e o carro das vacas, que non había outra maquinaria.

Tanto tempo cavilando na súa obra, naquilo que contaba deixar para os seus, o único que fixera que cría que perduraría, foi caendo na conta de que se estaba indo con el, de que tamén o horto se facía vello, diante dos seus ollos. A parede de contención xa se esborrallara por un lado, e a terra da carballeira invadía coma a lingua dun glaciar, que non se ve avanzar pero que non para de facelo, unha das esquinas da leira. Polo outro lado as silveiras, que xa non tiña forzas para rozalas tódolos anos, cubrían o valado, e por moitos sitios nacían tímidos carballiños onde o vento e os animais abandonaran algunha landra. Ás veces dáballe por cortalos, pero ultimamente deixábaos, total o horto xa non se araba e tanto tiña. Vía como pouco a pouco a súa obra se desdebuxaba da paisaxe, e entroulle unha curiosidade enorme por saber que sería de todo aquilo. Recordaba ben como era antes a ladeira: unha costa de carballos que remataba nunha zona cha con prados, e observaba a violentación xeográfica da súa intervención, reconstruía mentalmente a liña natural do terreo, o perfil do val, imaxinando o monumental traballo dos antepasados ó faceren os prados, pois a bo seguro en tempos todo era monte ata o río. Emocionábao unha especie de sentimento de solidariedade transxeracional, e non sabía se alegrarse por ser consciente da fin do tempo da aldea. Coa xente nova emigrada, pronto ninguén volvería gadañar a herba dos pradiños, nin reparar os valados caídos, nin sementar aquela terra agora vizosa por folgada. Non cría que os antigos imaxinasen nunca que o que con tanto esforzo fixeran tivese volta atrás. E tíñaa. O monte esvaraba agora sobre o labradío reconquistando o espacio usurpado polo home. A forma orixinal non tardaría en ser reconstruída pola erosión, o rastro da obra da xente en ser engulido polas silvas, as xestas e as árbores. Volve á natureza, pensou, e entristecíao, pero sobre todo desacougábao non chegar a velo. Agora, coa certeza de que ocorrerá, gustaríalle presencialo desde a privilexiada atalaia da súa cadeira debaixo do mazairo grande.

Despedida

(20º da serie "Épica apócrifa")

Clemente foise operar á Coruña. Do corazón. Levouno un fillo no coche, e ó iren arrancar non aparecía. Cando o fixo e por fin partiron botou unha mirada detida para a casa, as cortes, a palleira e o forno, a aira... ía quedando todo atrás. Dentro do coche impúxose un tenso silencio que finalmente rompeu a muller para preguntarlle onde se metera, que non o atopaban. Funme despedir das vacas, dixo Clemente. Os acompañantes fixeron broma con que aínda había levalas pacer moitas máis veces.

Clemente volveu da Coruña na caixa. As vacas non paraban de muar o día do enterro, sería por non estaren afeitas a tanto trafego de xente pola casa.

Rapedo, a fame

(19º da serie "Épica apócrifa")

Os da casa do Rapedo pasaban moita fame, unha fame que se escapa á nosa comprensión, á capacidade de actualizar ese concepto desde a opulencia. Era unha fame negra. Unha fame que atacaba desde dúas frontes: a dos posibles, que ningún tiñan, por pobres entre os pobres; e a da cabeciña, a mental, pois era tan agarrada a muller que o pouco que entraba na casa agachábao, escondíao, emburatábao, nunha teima obsesiva por aforrar.

Rapedo pouco puido facer contra a manía por apetuñar da súa dona. Era un home xovial, e famoso nadador, especialista na variedade do sumergullo, pouco cultivada na ribeira do Neira, pero moi apreciada para o troiteo á man, ó cacheo das raíces dos amieiros.

Tiveron dous fillos: o Xesusín e o Balbino. Os dous foron ananos, por raquitismo, por falta de mantenza, e tamén algo parvos, sen chegaren a fatos, de poucas luces vaia, seguramente tamén pola pouca e mala alimentación infantil. A señora Consuelo de Pedraboa ía tódolos días por unha sella de auga, e vía os nenos por alí, que a casa estaba ó lado da fonte, e tanta lástima lle daban que lles deixaba mamar un pouco do nada que quedaría nos seus peitos, zugados ata o cerne polos que ela tiña de parecida idade. En canto medraron un nada fóronse de criados. Xesusín foi pastor toda a vida, que nin o corpo nin a intelixencia lle daban para desempeñar outro posto. Balbino tiña algo de máis azos e podía defender certos traballos, tamén gracias a que moitas labores se asignaban segundo as posibilidades de cada quen, e por exemplo nas mallas, que el ía ás de toda a parroquia, toda a vida fixo o mesmo: carretar os sacos de gran. Como era pequeno, parecía que lle custaba menos erguelos do chan e poñelos ó lombo, e como era relativamente forte e áxil era quen de subir ós faiados onde tiñan as tullas ou as huchas de gardar a gra, ás veces agatuñando por escadas verticais facendo equilibrio co talego.

Cando os pais quedaron sos, a fame non foi a menos. Ó faltarlles a alegría rebuldeira dos nenos a miseria adueñouse de vez das súas mentes, e a morte acudiu solícita ó convite permanente. Un día que o vello Rapedo non tiña nada de comer na casa, atopou nun burato da parede un paquetiño cunha cousa branca, e pensou que era fariña que a agachara alí a muller. Fixo con iso unhas papas, e comeunas. Era veleno para os ratos. Entre terribles dores, botando escuma pola boca, arrastrándose para chegar á fonte e beber, faleceu.

Un ratiño por pantalla

(18º da serie "Épica apócrifa")

O de Casanova serviu en Ferrol. Acórdase moito daqueles tempos, cando o servizo militar era unha aventura. Aventura, turismo, e ensaio da emigración, todo en un. Non habían volver haber para moitos máis oportunidades de residencia fóra da casa. Era a única ocasión para o afastamento do ineludible e cotián sementar, podar, colleitar, alindar, segar, mallar, gadañar... Pero era tamén unha usurpación do mellor da vida (entre nós sono os primeiros anos de mocidade), por moito que apareza logo disfrazada ó rememorala, convertida en añorada, confundidos na memoria padecementos e esplendor do corpo.

Foi polos anos corenta, e eran entón dous os anos de servizo. Dous anos de fame, de crueldades innecesarias, de sometemento a un código incomprensible por absurdo e abstruso, negador da lóxica do aprendido ata entón, nos que se pagaba co avergoñamento público, co castigo físico ou co calabozo calquera atisvo de intelixencia. A menos que se tivese enxeño abondo para evitalo.
Tiña un compañeiro que lle chamaban Carballo, porque desa terra era, analfabeto como moitos, e víctima habitual dos superiores por algo máis espelido que o común. Carballo, farto de todo, quixo facer unha protesta, e ideou un método para saír indemne. Cazou un rato pequeniño na cociña, meteuno nunha botella e deixouno á vista de todos. Cando o viu o sarxento inquiriulle:

-¿Que fai ese rato aí?
-¡Encerrado e pasando fame, mi Sargento!, respondeu Carballo.
-¿E para que?
-Pra que aprenda o que é a mili.

Salvemos as árbores

A min só me interesa un papel:
ese que fan Miquel y Costas & Miquel.
E algunhas veces hai que tamén
o que estampa Don Heraclio Fournier.

Minifundio

O malo do Banco de Terras é que non vai poder xestionar más que "micro-créditos"

O Negrín

(17º da serie "Épica apócrifa")

Do Negrín non se sabe o nome, como só había un por alí, con “O Negro” tiña abondo para a súa identificación e apelación. Nunca lle pareceu mal que llo chamasen, comprendía ben que de parecerllo tería dous traballos, e sabía que o que de ofensa pode haber nese nome haberíao tamén en calquera outro que lle puxesen. Era asiduo da taberna, non por beber, que non tiña con que pagar, amais de que non lle levaba idea (ata cando o convidaban a un vaso aceptaba só o primeiro), pero acudía case sempre ás noitiñas, por ter compañía, que pasaba o día no monte gardando ovellas.

Co tempo e co roce pasaron a chamarlle “Negrín”, coa forma do diminutivo da área oriental do país, onde non coñecen o “-iño”, e acaíalle moi ben, pois era fraco e pequeneiro, aínda que non llo tivesen posto por isto, que xa se sabe que o dos alcuños é cousa de afectos.

Chegara alí enganado por un veciño que traballaba nas minas de Asturias. Alí coincidiran, e convenceuno para que deixase o carbón para ir coidar dunha casa que el herdara, coa promesa de soldo e de boa vida. A casa era unha construcción estartelada, e por ocupación púxolle un rabaño de ovellas que debería levar a pacer ó monte común veciñal. Ó Negro non lle pareceu mal cambio, e non lle desgustou ó primeiro botar o día entre os toxos as uces e as carqueixas, a correr tras das ovellas, que máis se parecía aquilo á súa sabana africana natal que os túneles mineiros. Logo, cando foi vendo que do soldo non había trazas, pensou en abandonar, pero xa non tiña cartos nin para marchar, e o seu “amo” sempre lle viña con promesas de mellora futura, e foise afacendo a ese malvivir, e a non miralo como tal, que sempre se consolaba con que na mina peor estaría aínda. Só o amolaba non poder xuntar uns dólares que mandar á súa aldea, onde deixara pais, irmáns, e un longo clan familiar ós que ben lles virían.

O oficio de pastor non era o seu, que viña de tribo de labradores sen gando maior, e sempre tiña que explicar isto, e que nunca unha vaca vira ata chegar a Asturias. Tardaron en entender na taberna que os que unha vez saíran pola tele eran masais, e que non tódolos negros son iguais. El de neno o que facía sobre todo era escorrentar paxaros das leiras. Contaba moi ben como se reunían nun alto os cativos e vixiaban que as aves non fosen peteirar ó sementado, e como lles tiraban pedras e as afastaban a berros e tocándolles as chocas. Pareceulle mal cando un día lle dixeron “ai ho, ¡e logo en África aínda non inventáchedes o espantallo!”, e pensou para si que as aves de alí non son tan parvas como para ter medo duns farrapos. Emigrara de moi novo, e nunca outra ocupación que a de escorrentador de paxaros e a de mineiro tivera, nin outra cousa sabía facer. O dos paxaros seguíalle levando idea, e traía martirizados os da aldea. Sen que ninguén llo pedise gardaba o pebideiro da veciña, e daba unha batida diaria polos hortos ó raiar o sol, que é cando máis atacan. Cando veu o tempo das cereixas facía garda ó pé delas, e moito traballo pasaba para tornar os merlos, as pegas e demais inmundicias aladas.

Só tomaba un día de folganza ó mes, e era o día da feira na vila. Non mercaba nada ou case nada, pero gustáballe ir para falar cos compatriotas que viñan a vender. O de compatriotas é un dicir, que case nunca eran da súa terra. Só unha vez veu un do seu país, e díxolle que coñecía a un que era de preto da súa aldea. Foi unha alegría moi grande, e quedou en traerlle noticias del para o mes seguinte, logo fixeron tratos nunha radio con onda curta, para escoitar emisoras africanas. Á noite na taberna contábao todo emocionado, aínda que o da radio comezaba a ver que non fora gran negocio, pois só collía dúas emisoras e falaban o árabe e non o entendía. Para o mes seguinte foi á feira esperanzado en coñecer o veciño, pero non apareceu, aínda que mandou recado polo amigo que se quería algo para alá que llo dese, que ía volver pois morréralle o pai e tiña que pórse á fronte da familia. Escribiu ás presas unhas letras e púxose a buscar algo que mercar alí na feira, para mandarlles. De poucos cartos dispuña, e non se fiaba moito de que o mandado chegase a destino, así que se decidiu por unha navalla de Taramundi, desas con garfo, para o seu pai, e un paquete de caramelos para os nenos.

Ó cabo dun tempo tivo carta dos seus. Incluía como principais novidades unha relación dos mortos e os nados na aldea neses anos, e noticia de que unhas monxas abriran alí escola, e que non quedaba xa ninguén sen converter ó cristianismo. Comentouno na taberna, onde recollera a carta, que era costume usar este establecemento como sucursal do servicio de postas, e houbo quen lle dixo, así de pasada, que se non sería bo que pasase tamén el polo trámite do bautizo, pero nin lle vía vantaxes a unha fe tan cativa en deuses nin lle parecía ético traizoar os seus estando tan lonxe da terra. Pero o mellor da carta era a foto. Mandáranlle unha foto dunha fermosa rapaza, que de non ser pola explicación do dorso non recoñecería como a irmá que imaxinaba aínda nena. Era xa moza casadeira, e como corresponde á súa condición levaba un fermoso colar de moitas voltas, con doas e abelorios de cores brillantes, e un pano arrodelado á cabeza, orlado con simétricas ringleiras de adornos, escintilantes á luz do sol ecuatorial. Mirouno ben, e levou unha alegría ó recoñecer os envoltorios dos caramelos que el lles mandara. Os rótulos de marca e ingredientes parecían formar frases polo pano adiante, pois os prateados e dourados plastiquiños foran amorosamente cosidos ó pano, e transmitían unha elegancia insospeitable para a súa humilde procedencia. Foina pasando ós presentes, visiblemente orgulloso, e todos coincidiron na beleza da rapaza. O taberneiro riuse do dos caramelos, pero a muller recordoulle cando para a súa voda a nai lle coseu por dentro do pantalón do traxe un cordón de esparto, que non había cartos para un cinto. Á hora de marchar non lle deixaron levar a foto, e quedou prendida cunha chatola nun andel tras do mostrador, diante dunha copa dun partido de fútbol gañado hai anos, coma un trofeo máis. Co tempo foi collendo amarelo da graxa que se propagaba desde a cociña, pero paralelamente aquela moza íase facendo máis da casa.