Fortunato

(7º da serie "Épica apócrifa")

Puxéranlle o nome á traizón, que con ningunha fortuna nacera. Fortunato foi un vagamundo que ía pedindo de porta en porta.

Facía rotas polas aldeas, e pasaba a miúdo varios días na casa en que lle desen acollida, durmindo na cociña, no escano da lareira ou no banco de detrás da económica, segundo o caso. Botaba a man en algúns traballos, pero non era esta a súa especialidade, senón máis ben a conversa e a compañía afable para os solitarios labradores da montaña. Co tempo foi facendo un circuíto estacional, repetindo cada ano en parecidas datas as visitas ás mesmas casas. Tiña o don da oportunidade, pois aparecía sempre nos entretempos, nunca para as segas, as sementeiras ou as sachas, nunca na crúa invernía nin no medio do verán. El viña cando nas casas se andaba coas cousas de sempre, coas labores cotiás, nas que non faltan traballos pero tampouco son dos máis esforzados, e cando o tempo non pecaba de frío nin de calor. Nas echas que non lle eran propicias retirábase non se sabe moi ben a onde, pode que cuns parentes dos que ás veces falaba, ou a outras casas que tivese de man en terras menos feras. Non era de moita axuda, que os traballos duros non se lle daban, pero tampouco pedía moito a cambio, e nunca estorbaba nin daba ningunha clase de problema. Comía o que lle puxesen, e de beber se non lle ofrecían non pedía -aínda que sabido era que devecía polo viño e a augardente- e daba conversación. Falaba das cousas do mundo, traía noticias das parroquias afastadas, informes confidenciais de cómo foran as colleitas noutros lugares... Contaba, un supoñer, que na Terra Cha andan a mallar cunha máquina que veu de Castela, que en Baralla o Roca abriu un café que ten un aparato que chaman radio polo que se oe falar desde Madrid, que houbo un gran torbón de pedrizo por Sarria...

E non abusaba. En canto pasaba uns días nunha casa marchaba para outra, sempre andando. Neste camiñar de casa en casa describía un extenso e cíclico periplo, que facía predicible e incluso agardada a súa chegada. Comentábase “aínda non veu o Fortunato”, “pois este ano xa tarda”, “pois oín dicir que este inverno estivo malo”, “na feira contaron que está en Cedrón”, “pois logo non ha tardar en aparecer por aquí”. Houbo pesar cando chegou a noticia da súa morte. Foi o último dunha estirpe, a dos pobres de pedir, a dos méndigos de polas portas das casas das aldeas. Agora prefiren as rúas das cidades, as portas das igrexas... cambiaron as feiras polos mercados, os cruces de camiños polos semáforos. Transmutada deste xeito, seguramente foi perdendo esta casta algo da súa antiga dignidade.

Cagar na Coruña

(6º da serie "Épica apócrifa")

Houbo unha moda médica, unha especie de protocolo de aceptación tácita entre a profesión, sobre todo na zona de Lugo, que consistía en receitar “baños de mar” para moitas das doenzas dos labradores do interior. A eficacia do tratamento era incontestable: ían á Coruña pasar uns días, meter os pes no mar (máis arriba dos xeonllos raro era, que a moral viaxa co individuo por lixeira que sexa a maleta), e dar paseos pola cidade... sen traballar, sen cónxuxe... volvían curados, ou cando menos notablemente mellorados fose cal for a doenza padecida.

Arribaban á estación do tren cargados de maletas, sacos de patacas, cestas de verdura, ovos, chourizos e xamóns... parte para o seu consumo e parte para financiar a estadía, co pago en especie da pensión, xeralmente un cuarto con dereito a cociña. A propia cidade da Coruña desenvolveu unha mini-industria arredor deste pre-turismo (había mozos que transportaban a equipaxe en carretóns e recomendaban pensión, e bares e casas particulares que facían unhas pesetas adicionais ou conseguían uns productos ben apreciados), e bautizou esta clientela de bañistas, maioritariamente feminina, como “As Catalinas”.

A señora Carmen foi varias veces, era analfabeta e non entendía letras nin números, pero preguntando e observando chegaba a calquera lado. A Coruña gustáballe moito, porque dicía que era imposible perderse “-Esteas onde esteas, miras para arriba, ves o Banco Pastor, que é o edificio máis alto, e xa te orientas por el”. Cada ano levaba un fillo consigo, e unha vez pedíronlle que levase tamén outro neno, duns parentes, que o pobre non resollaba. Encantoulle a Coruña ó rapaz, particularmente a praia de Riazor. Pasábano moi ben, mirando para os escaparates, observando demoradamente o mar, ou indo de excursión ata a Torre, pero transcorridos uns días caeron na conta de que o neno non ía nunca ó servicio da pensión, un curruncho ó lado das escaleiras cun lavabo e un váter. Dicía que non tiña gana. Pero unha noite a señora Carme sentiu que se erguía e se vestía, acendeu a luz e preguntoulle “-¿A onde vas a estas horas neniño?”, “-Vou cagar á Coruña”. A Coruña era a praia, que a el non se lle daba cagar no váter. Poucos días quedaban para a volta á aldea, pero varias veces fixo que a Carmen o acompañase a Riazor, xa de noite, cando non hai luz nin xente, a facer as súas necesidades sobre a area. E é que cagar de campo ten outra categoría.

De taberneiros e tabernas

(5º da serie "Épica apócrifa")

Había dous veciños que tiñan taberna, afastadas non máis de cen metros, e existía entrambos a proverbial enemizade preceptiva nestes casos. Era unha inquina procedente xa de vello, pois fora atravesando as lindes das distintas xeracións familiares, aportando cada unha novas e acumulativas razóns de odio. Xa se sabe que as tabernas rurais non eran só lugares de ocio ocasional, senón versións sedentarias das feiras, lugares de aprovisionamento de calquera enser, vívere ou ferramenta, lugar de encontro diario, de conversa, farra, negocio e chalaneo, isto explica a súa alta densidade, e o frecuente dos casos de enconada rivalidade entre taberneiros.

Pero nunha ocasión un precisou do outro. Un deles tiña un coche, un camioneto pequeno e estartelado de ranquear por pistas infernais, pero que era o único vehículo da rodeada. O outro taberneiro non se levaba ben coa muller, e esta fugóuselle para Vigo, onde pensaba coller un barco para Bos Aires. Posto en semellante trance, enguliu o moito orgullo que padecía, e foi xunto do inimigo pedirlle que o levase no coche na procura da prófuga. E foron. Fixeron unha especie de tregua ante a importancia da empresa. Agora ben, fixeron a viaxe sen cruzar palabra, e iso que sería máis dun día ás velocidades de daquela. Facer un favor, ante unha situación extrema, si, pero falar tampouco hai porque falarse.

A información máis importante deste asunto refírea a memoria popular só a modo de posdata: si, a muller foi capturada in extremis e traída á forza ó cubil familiar.

Afamadas eran as tabernas de Curral e a de Alonso (por certo, tamén inimigos acérrimos), e principalmente a da Lavandeira, na que había sempre moita parroquia, e a causa era o viño, que cando era bon acudían para bebelo axiña, antes de que lle lo bebesen outros, e cando era malo tamén, para rematalo canto antes e que trouxera outro, a ver se era mellor. Asiduo dela era o Sr. Antón de Carral. Desde a súa casa hai uns dous quilómetros, polo que viña sempre na súa besta, unha cabalería vella e mansa que deixaba atada fóra as longas horas que el permanecía bebendo e botando a partida. Sabedores do asunto, os rapaces collíanlla e ían con ela dar paseos, maiormente a bailes e romerías da zona. Cando ás tantas saía o Sr. Antón a egua estaba suada e cansa, pero tardou tempo en decatarse da substracción. Cando o fixo enxeñou un sistema para que non lla collesen: deixábaa fóra, pero sentábase preto da porta e pasaba por baixo dela a corda do ramal e non a soltaba da man. Pero unha vez quitáronlle a cabezada e marcharon igual coa besta, quedou un co adival, e para mellor simular a suplantación, de cando en vez tiraba da corda. O Sr. Antón berráballe ¡So besta, sei que tes presa!, e o de fora rinchaba e orneaba, e o Sr. Antón enfadábase máis aínda e tiraba da corda reprendendo o animal, ¡Cala a boca, que xa nos iremos!

Unha vez, unha noite de inverno de frío e chuvia, a egua pariulle no lameiro que se formara á porta da taberna. Cando saíu, xa preto da madrugada, e atopou a cría molladiña e envolta no lodo, que malamente podía andar, foi chamar a Pedraboa, onde había tres nenos, para que lle mandasen un con el que o axudase a levar os animais. Acompañouno un dos máis novos, e cando chegaron a Sudrio xa amencera. Saíu a muller e comezou a berrarlle, que se era máis animal el ca besta, que se era un borracho... pero o Sr. Antón, que sería todo iso, pero tamén era bo home, levou o cativo para tras da cociña, foi por uns chourizos, e díxolle á muller que sacase un xerro de viño, e fíxoo, de mala gana e barullando, pero tróuxollelo. Sentaron a almorzar, bebendo man a man polo caneco de barro, renegrido do pouso do tintorro, que nunca fregado fora, e esportillado por varios sitios, pero soubéronlle a gloria ó neno aqueles chourizos e o viñiño, ¡quen os cataba daquela!, e para máis regaloulle dúas pesetas en prata, que nunca antes tales vira, e foron a envexa dos irmáns cando volveu á casa, tanto que andiveron pelexando polas moedas, e para que non llas quitasen comeunas. Logo andaban todos os da casa remexéndolle na merda ata que apareceron, e foi a nai quen as atopou, e non llas quixo volver.

Gripe ¿que gripe?